در هر جایی از جهان حیواناتی پرورش می‌یابند که صرفاً مختص آن مناطق هستند. البته امکان پرورش این گونه حیوانات در جا‌های مشابه هم وجود دارد اما اصالت آن‌ها به همان جایی برمی‌گردد که نخستین بار در آنجا شناسایی و پرورش یافته‌اند. از جمله این حیوانات سگ‌ها هستند. نژاد سگ‌ها بسیار متنوع بوده و برخی از آن‌ها مختص منطقه و کشور خاصی هستند.
در ایران هم مانند همه جای دنیا، نژاد‌هایی از سگ وجود دارد که به نام نژاد سگ‌های ایرانی شهرت دارند. برخی از این نژاد‌های سگ ایرانی دارای محبوبیت خاصی در سطح دنیا هستند. اما یک نکته وجود دارد و آن این است که تقریباً طبقه‌بندی اصولی و مشخصی از این انواع مختلف نژاد سگ‌های ایران صورت نگرفته و حتی ممکن است برخی از آن‌ها به اشتباه به مناطق دیگر نسبت داده شده باشند.
این مقاله را به معرفی انواع نژاد از سگ‌های ایرانی اصیل اختصاص داده‌ایم. نژاد‌هایی که شاید بتوان گفت بهترین نژاد سگ‌های ایرانی محسوب می‌شوند و برخی از آن‌ها در جا‌هایی دیگر از جهان که دارای شرایط آب و هوایی مشابه ایران هستند، هم پرورش یافته‌اند.
طبقه‌بندی نژاد سگ‌های ایرانی
به صورت کلی سگ ایرانی در پنج طبقه تقسیم‌بندی شده‌اند:
- سگ چوپان ایرانی معروف به سگ سرابی؛
- سگ دونده و تیزپای ایرانی معروف به سگ تازی یا سگ سالوکی؛
- سگ مهربان و غول‌پیکر معروف به سگ قفقازی شاهسون؛
- سگ کوهپیما معروف به سگ سنگسر یا سگ مازندرانی؛
- سگ قدرجونی معروف به سگ قهدریجانی.
معرفی سگ سرابی یا سگ چوپان ایرانی
در سطح جهان وقتی بحث نام نژاد سگ‌های ایرانی پیش می‌آید، سگ سرابی نامی پررنگ محسوب می‌شود. به تازگی هم این نژاد سگ ایرانی ثبت جهانی شده است. از آنجایی که این نوع سگ نسبت به هر شرایط آب و هوایی وفق‌پذیر است، در جا‌های مختلف جهان پرورش داده شده است.
از نظر ظاهری این سگ دارای جثه بزرگی است و به آن «ماستیف ایرانی» گفته می‌شود. طول عمر این سگ حدود 12 تا 17 سال است و به طور معمول از سن 14 ماهگی توان تولید مثل را دارد و اصطلاحاً به بلوغ می‌رسد.
در بین نژاد سگ‌های ایرانی اصیل، سگ سرابی آنچنان که از مجسمه یافت شده در تخت جمشید هم پیداست، از قدیم‌الایام با ایرانیان همراه بوده است. این مجسمه در حال حاضر در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.
این سگ بسیار باهوش و شجاع است در حدی که توانایی مراقبت از گله در برابر حیوانات بزرگتر از خودش را نیز دارد. سگ چوپان ایرانی قابل آموزش است و به راحتی تربیت می‌شود؛ سرابی با اعضای خانواده‌ای که او را سرپرستی می‌کنند بسیار مهربان است اما با غریبه‌ها اصلاً رابطه خوبی ندارد و به همین خاطر است که برای نگهبانی بی‌نظیر است و در زمره بهترین نژاد سگ‌های ایرانی قرار می‌گیرد.
- معرفی سگ تازی یا سالوکی ایرانی
در بین نژاد سگ‌های ایرانی اصیل، سگ تازی خوش می‌درخشد. این نژاد در دسته سگ‌های شکاری قرار می‌گیرد اما قابلیت پرورش به عنوان سگ خانگی را هم دارد. تازی نه تنها در ایران بلکه در مناطقی مثل خاورمیانه و آسیا هم برای شکار پرورش داده می‌شود. نام تازی برگرفته از تاخت و تاز سریع این نژاد است در حدی که به راحتی حیواناتی مثل خرگوش و آهو را شکار می‌کند.
نام نژاد سگ‌های ایرانی منجمله سگ تازی با تاریخ ایران پیوند خورده است. مثلاً برای سلطان محمود غزنوی نگهداری سگ تازی به قدری دارای اهمیت بوده است که محلی به نام تازی‌خانه داشته است.
از نظر ظاهری این سگ ایرانی دارای اندامی باریک است و دست و پا‌های کشیده و بلندی دارد. دم حلقه‌ای شکل تازی به خصوصیت مطلق او تبدیل شده است. این سگ مهربان و باوفا در حدود 10 تا 12 سال عمر می‌کند.
- معرفی سگ قفقازی شاهسون
در مشکین شهر ایران می‌توان یکی از انواع نژاد سگ‌های ایرانی اصیل را پیدا کرد که به نام سگ گله، سگ شاهسون و سگ قفقازی شهرت دارد. متأسفانه از آنجایی که محل پرورش این سگ مناطق شمالی ایران و حاشیه دریای خزر است و همینطور بنا به این که قفقاز جزء روسیه است به اشتباه نامش در روسیه و به عنوان سگ مختص این کشور ثبت شده است. در حالی که قفقاز قبلاً جزء ایران بوده است.
سگ قفقازی دارای انواع مختلفی است که هر کدام به لحاظ شکل ظاهری و مهارت با دیگری متفاوت هستند. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سگ قفقازی گرجی؛
- سگ قفقازی ارمنی؛
- سگ قفقازی آذری.
سگ قفقازی در زمره سگ‌های بزرگ محسوب می‌شود؛ قدرتمند بوده و برای نگهبانی نترس و شجاع است.
- معرفی سگ سنگسر یا سگ مازندرانی
در بین نژاد سگ‌های ایرانی نام سگ مازندرانی کمی ترسناک است چرا که ظاهری شبیه به خرس دارد و به همان اندازه هم باعث ایجاد ترس می‌شود. متأسفانه با ترکیب این نژاد با سایر نژاد‌های سگ ایرانی، سگ سنگسر اصالت خود را از دست داده و در اثر این ترکیب‌های ناصحیح جثه او قدری کوچکتر شده است. سنگسر در مازندران، سمنان و تهران پرورش داده می‌شده اما الان در بیشتر مناطق ایران به پرورش آن مشغول هستند.
این سگ از نظر ظاهری دارای بدنی عضلانی است و صورتی شبیه به صورت خرس دارد. ویژگی اختصاصی او وجود خال‌های سیاه بر روی قسمت‌های پا‌ها و پوزه‌اش است. این سگ برای مراقبت از گله بسیار مناسب است و در مناطق ییلاقی و کوهستای به خوبی دوام می‌آورد.
- معرفی سگ قدرجونی یا قهدریجانی
وقتی صحبت از بهترین نژاد سگ‌های ایرانی است، نام سگ قهدریجانی پیش کشیده می‌شود. این سگ همانطور که از نامش پیدا است در منطقه قهدریجان در فاصله 5 کیلومتری شهر فلاورجان از توابع استان اصفهان پرورش داده شده است. این سگ ایرانی بسیار خشن و مهاجم است و دارای جثه بزرگی هم هست. در شرایط آب و هوایی سخت مقاومت بالایی دارد و خم به ابرو نمی‌آورد.
سگ قهدریجانی از جمله سگ‌هایی است که نسبت به صاحبش بسیار با وفا است و تا پای جان از او حمایت می‌کند. متأسفانه این سگ به ثبت جهانی نرسیده است و مختصر اطلاعاتی هم که درباره او وجود دارد مربوط به گفته‌های شفاهی مردم است.
جمع‌بندی: نژاد سگ‌های ایران دارای تنوع بالایی هستند اما تلاشی مشخص برای شناسایی و دسته‌بندی آن‌ها صورت نگرفته است. بهترین نژاد سگ‌های ایرانی در حال حاضر در پنج دسته تقسیم‌بندی شده‌اند که در این مقاله به آن‌ها اشاره شده است. هر کدام بنا به مهارتی که دارند در دسته نژاد سگ‌های ایرانی اصیل قرار می‌گیرند و نام نژاد سگ‌های ایرانی بواسطه آن‌ها در دنیا زنده مانده است.
